Charakterystyka wybranych elementów klimatu w Polsce w sierpniu 2024 roku

TEMPERATURA POWIETRZA

Średnia obszarowa temperatura powietrza w sierpniu 2024 r. wyniosła w Polsce 20,2°C i była o 1,7 stopnia wyższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (klimatologiczny okres normalny 1991-2020). Tegoroczny sierpień należy zaliczyć do miesięcy anomalnie ciepłych termicznie. Najcieplejszym regionem Polski było Podkarpacie, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 21,2°C (wyższa o 2,2 stopnia od normy), najchłodniejszym – Pobrzeża, ze średnią 19,2°C, ale nadal o 1,2 stopnia wyższą od normy dla tego regionu).

Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury miesięcznej, obejmującej okres od 1951 r., sierpień 2024 r. plasuje się na 5. pozycji (chłodniejszy o 1,1 stopnia od rekordowego sierpnia 2015 r.). Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był sierpień 1956 r., kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła tylko 15,1°C.

Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w sierpniu pokazuje, że wartości średniej miesięcznej temperatury powietrza na prawie całym obszarze kraju przekraczały 18,0°C. Najcieplej było w Warszawie (21,4°C), Rzeszowie, Poznaniu i Wrocławiu (21,3°C) oraz Zielonej Górze i Tarnowie (21,2°C), najchłodniej zaś w Elblągu i Resku (18,8°C), Łebie (18,7°C) oraz Zakopanem (17,9°C). W szczytowych partiach pasm górskich średnie miesięczne wartości temperatury były oczywiście najniższe (Kasprowy Wierch: 12,3°C, Śnieżka: 12,5°C).

Wartości anomalii, tj. odchyleń od wartości wieloletnich średnich miesięcznych z okresu 1991-2020, zawierały się w granicach od 1,0°C do 3,4°C. Obszar chłodniejszy zlokalizowany był w północno-zachodniej części kraju.

Najwyższą wartość temperatury powietrza (34,6°C) odnotowano 25 sierpnia w Kozienicach (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych). Warto zauważyć, że maksymalne wartości temperatur wystąpiły w tym miesiącu w dniach 16-17 i 25-30 sierpnia. Na Śnieżce 14 sierpnia zanotowano 21,2°C, na Kasprowych Wierchu 24 sierpnia było 20,6°C. Najniższą wartość temperatury (poza stacjami górskimi) zarejestrowano 13 sierpnia w Resku (6,6°C). Na Śnieżce najchłodniej było 5 sierpnia (1,2°C), a na Kasprowym Wierchu 22 sierpnia (2,7°C).

Przestrzenny rozkład wartości kwantyla 95% temperatury odzwierciedla w zasadzie warunki termiczne przedstawione na mapie średniej temperatury miesięcznej. Natomiast przestrzenny rozkład wartości kwantyla 5% temperatury pokazuje silne zróżnicowanie najniższych wartości temperatury minimalnej na obszarze kraju.

Zmienność średniej dobowej temperatury powietrza w Polsce od stycznia 2024 roku

Pod względem przebiegu średniej dobowej temperatury powietrza styczeń 2024 r. należy zaliczyć do miesięcy o znacznym zróżnicowaniu. Na początku miesiąca oraz w 3. dekadzie zaznaczyły się wyraźne okresy z wartościami temperatury znacznie przewyższającymi wartości średnie z wielolecia. Należy przy tym zaznaczyć, że nie zostały przekroczone wartości kwantyla 95%, tak więc nie możemy mówić o falach ciepła. Pod koniec 1. dekady stycznia zaznaczył się natomiast stosunkowo krótki epizod chłodu, a średnia obszarowa temperatura powietrza spadła poniżej wartości kwantyla 5%. W 2. dekadzie miesiąca wartości temperatury powietrza oscylowały wokół wartości oczekiwanych z wielolecia 1991-2020.

W lutym miała miejsce kontynuacja i intensyfikacja warunków termicznych z końca stycznia, a wartości średniej dobowej temperatury powietrza niemalże przez cały miesiąc oscylowały w okolicach kwantyla 95%. Należy podkreślić, że zanotowano cztery kilkudniowe epizody z wartościami temperatury przekraczającymi tę wartość, a więc można je nazwać falami ciepła. Jak już wcześniej nadmieniono, przez cały miesiąc wartości średniej dobowej temperatury powietrza nie spadły poniżej wartości średnich wieloletnich (1991-2020).

W przebiegu średniej obszarowej temperatury powietrza w marcu można zauważyć znaczne wahania, przy czym należy podkreślić, że większość notowanej zmienności zaznaczała się powyżej wartości przeciętnych. Jedynie w 1. dekadzie oraz na początku 2. połowy miesiąca wystąpiły dni o wartościach dobowej temperatury powietrza niższych niż średnia wieloletnia. Na uwagę zasługuje zanotowane pod koniec miesiąca znaczne przekroczenie (o kilka stopni) wartości kwantyla 95%, które trwało kilka dni, a więc okres ten jednoznacznie można sklasyfikować jako falę ciepła.

Kwiecień charakteryzował się znaczną zmiennością warunków termicznych. Na początku miesiąca zanotowano wartości znacznie przekraczające wartości kwantyla 95% temperatury powietrza. Sytuacja taka utrzymywała się przez kilka dni i możemy mówić o wystąpieniu fali ciepła. W połowie miesiąca nastąpił znaczny spadek temperatury powietrza, a na przełomie 2. i 3. dekady wartości spadły poniżej kwantyla 5%. Ostatnie kilka dni kwietnia to ponowny szybki wzrost temperatury, z wartościami przekraczającymi w ostatnich dniach miesiąca wartości kwantyla 95%.

Na początku maja wystąpiło maksimum wzrostu temperatury, który rozpoczął się w ostatnich dniach kwietnia, przy czym już w pierwszym tygodniu miesiąca zaznaczył się równie szybki spadek wartości. Zatrzymał się on w połowie 1. dekady miesiąca nieco poniżej wartości średnich z wielolecia. Z początkiem 2. dekady maja zaznaczył się stopniowy wzrost wartości średniej obszarowej temperatury powietrza w Polsce, a najwyższe wartości zanotowano w ostatniej dekadzie miesiąca. Na podkreślenie zasługuje fakt, że tym razem nie przekroczono wartości 95% kwantyla temperatury powietrza z wielolecia, tak więc końcówka maja, mimo że bardzo ciepła, nie może być uważana za anomalną.

Czerwiec charakteryzował się znaczną zmiennością warunków termicznych. W 1. dekadzie miesiąca temperatura oscylowała w pobliżu średniej wieloletniej, by na początku 2. dekady zanotować znaczny spadek do wartości zbliżonych do kwantyla 5%. Chłodny epizod był krótkotrwały i w połowie miesiąca wartości przekroczyły średnie wieloletnie i do końca miesiąca nie spadły poniżej. W końcówce miesiąca wyraźnie zaznaczył się kilkudniowy epizod z temperaturą przekraczającą wartości 95% kwantyla jednoznacznie wskazując, że okres ten może zostać zaklasyfikowany jako fala ciepła.

Pierwsze dni lipca to spadek temperatury w kierunku średnich wieloletnich wartości. Kolejne dni przyniosły wyższe wartości średniej dobowej temperatury, która pod koniec pierwszej dekady miesiąca przekroczyła próg kwantyla 95% i tym samym odnotowano najwyższą średnią dobową temperaturę w Polsce od początku roku. W kolejnych dniach wartości temperatury wykazywały tendencje spadkową. Ostatnie dni miesiąca charakteryzują wartości zbliżone do średniej wieloletniej.

Sierpień charakteryzowała znaczna fluktuacja średniej dobowej temperatury powietrza. Pierwsze kilka dni miesiąca charakteryzował nieznaczny spadek temperatury poniżej średniej wieloletniej. Następnie można zaobserwować krótki okres o wartościach zbliżonych do średniej z wielolecia. Na początku 2. dekady miesiąca średnia dobowa temperatura zaczęła gwałtownie wzrastać i za wyjątkiem jednego dnia utrzymywała się powyżej średniej wieloletniej aż do ostatnich dni sierpnia. Uwagę zwracają również kilkudniowe okresy, w których temperatura przekraczała wartości kwantyla 95%.

Występujący od szeregu lat silny wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski, był w sierpniu 2024 r. kontynuowany. Tylko od 1951 r. wzrost temperatury w tym miesiącu szacowany jest na 2,8°C. Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klimatycznych kraju. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza w sierpniu występuje w Karpatach (3,1°C), najsłabszy – na Wybrzeżach i Pobrzeżach (do 2,5°C).

OPADY ATMOSFERYCZNE

Obszarowo uśredniona suma opadów atmosferycznych w sierpniu 2024 r. wyniosła w Polsce 64,3 mm i była o 1,9 mm niższa od normy dla tego miesiąca, określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony sierpień należy zaliczyć do miesięcy przeciętnych (opady stanowiły 97% normy dla tego miesiąca).

Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., sierpień 2024 r. plasuje się na 41. pozycji. Najbardziej zasobny w opady był sierpień 2006 r. (ze średnią sumą 158,2 mm), najmniej – w 2015 r. (zaledwie 16,6 mm).

Rozkład przestrzenny sumy opadów w sierpniu 2024 r. był silnie zróżnicowany. Najwyższe sumy miesięczne (ponad 150 mm) odnotowano na stacjach synoptycznych w Jeleniej Górze, Zamościu i Lesznie oraz w Tatrach. Z kolei najniższe opady, poniżej 30 mm, wystąpiły lokalnie w północno-wschodniej części Polski oraz na stacjach synoptycznych w Pile i Opolu. W stosunku do średniej wieloletniej (1991-2020) opady w sierpniu 2024 roku zawierały się między 30% (stacja synoptyczna w Białymstoku) a aż 364% normy (stacja synoptyczna w Zamościu). Rozkład anomalii w stosunku do normy wieloletniej odzwierciedla w znacznym stopniu przestrzenny rozkład opadów.

Skumulowana suma wysokości opadów atmosferycznych od 1 stycznia 2024 roku

Styczeń był miesiącem bardzo wilgotnym (139% normy). W przebiegu skumulowanych sum dobowych średniego obszarowego opadu wyraźnie zaznaczają się dwa krótsze okresy, charakteryzujące się znacznymi sumami opadu (w 1. oraz 3. dekadzie miesiąca). Przez cały miesiąc skumulowane wartości opadu przewyższały wartości wieloletnie, przy czym należy zaznaczyć, że w 2. dekadzie stycznia i pod koniec miesiąca przyrost był wyraźnie wolniejszy.

W lutym kontynuowana była tendencja, która zaznaczyła się w styczniu, a skumulowana suma opadu biegła wyraźnie powyższej średniej wieloletniej. Podkreślić należy, że wartości tego parametru przekroczyły wartości kwantyla 95% z wielolecia już na początku miesiąca i przez cały miesiąc utrzymywały się powyższej tego poziomu.

W marcu tempo przyrostu skumulowanych sum opadu atmosferycznego wyraźnie zwolniło (kontynuowany by trend zaznaczający się od 3. dekady lutego). Od połowy miesiąca wartości oscylowały w pobliżu kwantyla 95% z wielolecia 1991-2020, natomiast pod koniec miesiąca ponownie zaznaczył się okres z niewielkimi sumami dobowymi opadu obszarowego.

W kwietniu kontynuowany był wzrost skumulowanych sum opadu z drugiej połowy marca, natomiast samo tempo przyrostu można porównać do wartości przeciętnych notowanych w wieloleciu (1991-2020). Wartości skumulowanych dobowych sum opadu przez cały miesiąc oscylowały w pobliżu kwantyla 95% (1991-2020).

Pierwsza połowa maja charakteryzowała się bardzo niewielkim przyrostem skumulowanej sumy opadu atmosferycznego, co spowodowało znaczący spadek do wartości przeciętnych z wielolecia (w końcówce kwietnia wartości były bliskie 95% kwantylowi). W 2. połowie miesiąca zanotowano stopniowy przyrost skumulowanej sumy opadu, nieco tylko przekraczający wartości średnie z wielolecia 1991-2020. Tempo tego przyrostu było tożsame z notowanym w przebiegu wieloletnim. Od 1951 r. sumy opadów w maju zmniejszyły się o 3,5 mm na rok, co odpowiada ponad 5% normy z lat 1991-2020. Zauważalna jest wyraźna tendencja spadkowa wysokości opadów w maju, która trwa od kilkunastu lat.

W czerwcu, po wyraźnym przyroście skumulowanej sumy opadu na początku miesiąca, notowano równomierny, zgodny z tempem wieloletnim, przyrost skumulowanej sumy opadu. Należy zwrócić uwagę na fakt, że sumy te tylko nieznacznie przeznaczały wartości z wielolecia 1991-2020.

Pierwsze dni lipca utrzymywały tendencje z końca czerwca – równomierny, zgodny z tempem wieloletnim przyrost skumulowanej sumy opadu. W 2. dekadzie miesiąca wartości skumulowanej sumy opadu przebiegają znacznie powyżej średniej z wielolecia. W ostatnich dniach lipca przebieg skumulowanych wartości opadu zaczyna zbliżać się do wartości średnich.

Średnia obszarowa skumulowana suma opadu w sierpniu utrzymywała się powyżej wartości średnich z wielolecia 1991-2020. Dodatkowo, charakterystyczne są dwa okresy znacznego przyrostu wartości skumulowanej średniej obszarowej sumy opadu – na początku oraz w połowie miesiąca. Charakterystyczny jest również okres z bardzo niewielkimi sumami opadu w ostatniej dekadzie sierpnia.

Wysokość opadów atmosferycznych w sierpniu charakteryzuje się bardzo dużą zmiennością z roku na rok, bez wyraźnego trendu wieloletniego, z silnie zaznaczoną fluktuacją 15-, 17-letnią.

Klimatyczny Bilans Wodny

Ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania. Ujemne wartości KBW pokazują obszary, na których parowanie przeważa nad opadami i w konsekwencji występuje utrata wilgoci z podłoża. Obszary z najniższymi wartościami parowania w sierpniu 2024 r. to obszary górskie (Południowe Sudety i Pogórze Karpackie). Najwyższe wartości parowania odnotowano w zachodniej części kraju – w pasie od Pojezierza Wielkopolskiego do Niziny Śląskiej oraz na terenach Niziny Mazowieckiej i Kotliny Sandomierskiej. Wartości parowania przekraczały tam 105 mm. Klimatyczny Bilans Wodny w sierpniu charakteryzuje duża zmienność przestrzenna. Obszary o zbliżony do zera bilansie, to fragmenty Pojezierza Pomorskiego, Nizina Wielkopolska oraz Mazowiecka. Obszary górskie charakteryzowały się zdecydowanie dodatnim KBW. Największe niedobory wilgoci odnotowano w okolicach Opola.

Opracował zespół Zakładu Meteorologii i Klimatologii IMGW-PIB w składzie:
dr Michał Marosz, dr Dawid Biernacik, mgr Klaudia Kusek, mgr inż. Kamila Wasielewska, mgr Michał Kitowski.