TEMPERATURA POWIETRZA
Średnia obszarowa temperatura powietrza w październiku 2022 r. wyniosła w Polsce 11,2°C i była aż o 2,4 stopnia wyższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (klimatologiczny okres normalny 1991-2020). Tegoroczny październik należy zaliczyć do miesięcy ekstremalnie ciepłych. Najcieplejszym regionem Polski był Pas Pobrzeży i Wybrzeży Południowobałtyckich, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 11,8°C (wyższa o 2,4 stopnia od normy), najchłodniejszym – Sudety, ze średnią 10,6°C (2,2 stopnia powyżej normy).
Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury miesięcznej, obejmującej okres od 1951 r., październik 2022 r. plasuje się na 5. pozycji. Jednocześnie był to drugi najcieplejszy październik w XXI wieku (chłodniejszy o 0,6 stopnia od rekordowego października 2000 r.). Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był październik 2003 r., kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła tylko 5,8°C.
Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w październiku pokazuje, że wartości średniej miesięcznej temperatury powietrza na całym obszarze kraju, z wyłączeniem terenów podgórskich i górskich, przekraczały 9°C. Najcieplej było w Zielonej Górze, Słubicach i Legnicy (12,6°C), najchłodniej zaś w Kielcach (9,9°C), Białymstoku (9,8°C), Suwałkach (9,7°C) i Zakopanem (9,1°C). W szczytowych partiach pasm górskich średnie miesięczne wartości temperatury były oczywiście najniższe (Kasprowy Wierch: 4,5°C, Śnieżka: 5,7°C).
Wartości anomalii, tj. odchyleń od wartości wieloletnich średnich miesięcznych z okresu 1991-2020, zawierały się w granicach od 1,5°C do 3,5°C.
Najwyższą wartość temperatury powietrza (25,5°C) odnotowano 30 października w Jeleniej Górze (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych). Warto odnotować, że na większości stacji (na blisko 85%) maksymalne wartości temperatur wystąpiły w dniu 17 października. Na Śnieżce 30 października zanotowano 16,6°C, na Kasprowych Wierchu dzień później było 13,8°C. Najniższą wartość temperatury (poza stacjami górskimi) zarejestrowano 21 października w Kozienicach (-4,2°C), Zamościu (-2,6°C) i Zakopanem (-2,2°C). Na Śnieżce najchłodniej było 20 października (-3,7°C), a na Kasprowym Wierchu 21 października (-6,3°C).
Przestrzenny rozkład wartości kwantyla 95% temperatury odzwierciedla w zasadzie warunki termiczne przedstawione na mapie średniej temperatury miesięcznej, chociaż gradient temperatury skierowany jest wzdłuż osi SW–NE. Natomiast przestrzenny rozkład wartości kwantyla 5% temperatury pokazuje silne zróżnicowanie najniższych wartości temperatury minimalnej na obszarze kraju oraz ukazuje istotny wpływ Morza Bałtyckiego na warunki termiczne.
W październiku średnie dobowe wartości temperatury powietrza (średnia obszarowa dla Polski) mieściły się przez większą część miesiąca między wartościami kwantyli 95% a średnią wieloletnią, wyznaczonymi na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Od połowy miesiąca 3-krotnie wystąpiły epizody ciepła, w czasie których średnia dobowa temperatura powietrza przewyższała wartości kwantyla 95% dla okresu 1991-2020.
Występujący od szeregu lat wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski był w październiku 2022 r. kontynuowany. Tylko od 1951 r. wzrost temperatury w tym miesiącu szacowany jest na 1,15°C.
Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klimatycznych kraju. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza w październiku występuje w Karpatach (do 1,3°C), najsłabszy – na Wyżynach (do 0,94°C).
OPADY ATMOSFERYCZNE
Obszarowo uśredniona suma opadów atmosferycznych w październiku wyniosła w Polsce 27,1 mm i była o ponad 19 mm niższa od normy dla tego miesiąca, określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony październik należy zaliczyć do miesięcy bardzo suchych (opady stanowiły 58,1 proc. normy dla tego miesiąca).
Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., październik 2022 r. plasuje się na 51. pozycji. Najbardziej zasobny w opady był październik 1974 r. (ze średnią sumą 162,7 mm), najmniej – w 1951 r. (zaledwie 1,8 mm).
Rozkład przestrzenny sumy opadów w październiku 2022 r. był słabo zróżnicowany. Najwyższe sumy miesięczne (powyżej 70 mm) odnotowano w Tatrach, Kotlinie Nowotarskiej, Lesku, Lęborku i Koszalinie. Z kolei najniższe opady, poniżej 20 mm, wystąpiły na szeregu innych stacji. W stosunku do średniej wieloletniej (1991-2020) opady w październiku 2022 roku na prawie całym obszarze kraju zawierały się w granicach 20-90% normy. Rozkład anomalii w stosunku do normy wieloletniej odzwierciedla w znacznym stopniu przestrzenny rozkład opadów.
Zmienność skumulowanej sumy opadów atmosferycznych (od 1 stycznia 2022 r.) na obszarze kraju pokazuje, że wysokość opadów od połowy lutego systematycznie wzrastała. Następnie nastąpił okres, gdy opady były znikome i dopiero pod koniec marca skumulowana suma zaczęła przyrastać. W kwietniu opady utrzymywały się w graniach normy, w efekcie indeks skumulowanych opadów dla całego kraju był zbliżony do normy wieloletniej. Jednak w ostatnich dniach kwietnia rozpoczął się trwający ponad 20 dni okres bezopadowy, wystąpiła susza atmosferyczna. Ponownie opady pojawiły się dopiero w ostatniej dekadzie maja. Od tego momentu opady na obszarze Polski występowały w miarę regularnie, ale ich wysokość była poniżej normy miesięcznej (w lipcu niższa o 9,5%). Pod koniec lipca zaznaczył się epizod intensywnych i wydajnych opadów. W stosunku do normy wieloletniej, suma opadów od początku 2022 r. jest niższa o blisko 20%. Przy wysokich temperaturach powietrza, okresowo ekstremalnie wysokich, występowały warunki niesprzyjające poprawie wilgotności gleby. Silniejsze opady na przełomie drugiej i trzeciej dekady sierpnia nie przyniosły znacznej poprawy ze względu m.in. na fale upałów. We wrześniu częstość występowania opadów i ich wysokość były wyższe, niestety pierwsza połowo października charakteryzowała się praktycznie brakiem opadów, a w drugiej połowie miesiąca były one stosunkowo niewysokie. W konsekwencji tego skumulowany deficyt opadów w skali całego 2022 roku jest rzędu 65 mm, co stanowi blisko 15% normy wieloletniej.
Jeśli spojrzymy na wykres opadów w funkcji ilości ciepła w atmosferze (wyrażonego przez skumulowaną temperaturę), widać że aktualne warunki pluwialne (przedstawione grubą czerwoną linią) są bardziej podobne do tych z lat 2018 i 2019. Zapas ciepła zgromadzony od początku roku jest jednak nieco mniejszy niż we wspomnianym 2018 i 2019, za to skumulowana suma opadów w br. jest nieznacznie wyższa.
Wysokość opadów atmosferycznych w październiku charakteryzuje się dużą zmiennością z roku na rok, ze słabym trendem wieloletnim, wskazującym na wzrost opadów w tym miesiącu (w okresie od 1951 roku) o blisko 6 mm.
Niezwykle ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również klimatycznego bilansu wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania. Ujemne wartości KBW pokazują obszary, na których parowanie przeważa nad opadami i w konsekwencji występuje utrata wilgoci z podłoża.
W październiku 2022 roku obserwowano utratę wilgoci przez podłoże na znacznym obszarze Polski, głównie w zachodniej i południowej części – tam parowanie przekraczało normę miesięczną opadów w granicach od kilku do 100%.
Od stycznia do października 2022 roku zanotowano silną utratę wilgoci, która w wielu regionach kraju przekraczała i blisko 70-75% wielkość opadu jaki wystąpił w danym miejscu od początku roku.
Opracował prof. dr hab. M. Miętus
Na podstawie materiałów przygotowanych przez zespół:
mgr D. Biernacik, mgr A. Chodubska, dr E. Łaszyca, mgr M. Kitowski, dr M. Marosz
